İpeğin sanatla buluştuğu ülke: Özbekistan

Özbekistan’ın Fergana vilayetine bağlı Margilan şehrinde güzel bir gelenek yaşatılıyor. Dokuz, on yaşlarındaki erkek çocuklar çeşitli zanaatlara yönlendirilerek çırak olarak çalışmaya başlıyor. Çalışmayı sevdirmek ve çocuklara erken yaşta bir hüner ve meslek sahibi yapmak için geleneksel hale gelen bu uygulama ile olgun ustaların yetişmesi hedefleniyor.

33 yaşındaki Salohiddin Dadaboyev bu uygulamayla meslek sahibi olanlardan biri. Dadaboyev, 14 yıldır bir dokuma atölyesinde çalışıyor. Atölyede Özbekistan’ın milli kumaşı olan atlas ve adras dokumacılığı yapıyor. Dokumacılığa başladığı ilk zamanlarda işin sıkıcı ve karmaşık göründüğünü lakin azmederek ustalaştığını ifade eden Dadaboyev, dokumacılığın gönül rahatlığı verdiğini ve kendisine manevi bir zenginlik kattığını ifade ediyor.

Bir diğer genç ustamız Ubaydullo. 20 yaşındaki Ubaydullo 10 yıldır bu sektörde çalışıyor. 1 metre atlas dokumak için yaklaşık 3-4 saat sürdüğünü ifade eden Ubaydullo, 1 metre atlas için ise 3200 ipliğin dokunması gerektiğini söyledi.

Margilan şehrinde bulunan Zanaatkârlar Merkezi dokumacılığın yanı sıra çok sayıda zanaata ev sahipliği yapıyor. Yaklaşık 600 ustanın çalıştığı zanaat merkezinde 200’e yakın atlas ve adras dokuma atölyeleri bulunuyor. Ancak Özbekistan’ın millî kumaşı sayılan bu kumaşların dokunması hiç kolay değil. Bir metrelik saf ipeğin atlas olarak dokunması ve güzel görünmesi için onlarca insan gece gündüz çalışıyor. Geleneksel yöntemlerle işlenen bu atlas kumaşlar, Özbekistan kültürünün en önemli parçasını oluşturuyor. Nesilden nesile aktarılan ustalık sistemi ise bu kültürü, modern teknolojinin karşısında koruyor. UNESCO'nun 2017 yılında aldığı kararla “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne giren ipek kumaş dokuma teknolojisi, geleneksel teknoloji ile de korunacak.

İpek atlasa nasıl dönüşüyor?

Atlas esas olarak ipekten yapılır ve en önemli aşamalarından biri de ipek ipliklerinin boyanmasıdır. Bu işleme “abrband” denir ve kumaşa renkli ve desenli bir görünüm kazandırır. Liflerin boyanmasında kullanılan doğal renkler bitkilerden, çiçeklerden ve meyvelerden elde edilen boyalardır. Abrband tekniğinde ipliklerin bir kısmı lekelenmemesi için yapışkan bir bantla bağlanır ve istenilen kısım renklendirilir.

Boyalı ipek, tezgâhta atlas kumaşa dönüştürülür. Bunun için genellikle el tezgâhları kullanılır ve kumaş ipliklerin zıt yönlerde yerleşmesi sonucunda pürüzsüz ve parlak bir atlas dokusu meydana gelir.

Atlastaki desenler genellikle geleneksel tarzda doğal, geometrik veya kültürel motiflerle çizilir. Desen oluştururken renk uyumu çok önemlidir. Çünkü kumaşın birden fazla parlak renk içermesi gerekir.

Dokumanın bu son aşamasında atlas ipliklerin birbirine yapışan kısımları ayrılır, kumaş düzleştirilir ve yuvarlanır. Bu işlem atlasa parlak bir görünüm kazandırarak onu kıyafet ve süs yapımına hazır hale getirir.

Atlas dokuma süreci, basit bir kumaş dokumak değildir. Özbekistan’ın tarihi ve kültürel mirasını yansıtan eşsiz bir zanaattır. Dokunan her bir ürün zanaatkârın tutkusunu yansıttığı gibi kumaştaki her bir renk ve desen Özbekistan’ın kadim geleneğine yerleşen tarihin bir sesini yansıtıyor. Böyle bir zanaatta çalışmak ise ustalık gerektirir. Bu nedenle Özbekistan’da erkek çocuklar küçük yaşta zanaata yönlendirilerek ustalaşması sağlanıyor. Bu sayede dokumacılık ve diğer tarihi mesleklerin nesilden nesile aktarılması hedefleniyor.

Haber & Fotoğraf: E’zoza Umurzoqova
Editör: Coşkun Tağa